Większość osadzonych w zakładach karnych rozmyśla zazwyczaj tylko o jednym – czy uda im się opuścić mury więzienia wcześniej czy będą musieli odbyć cały wyrok, na który zostali skazani. Co więcej oczywistym jest, że sam pobyt w zakładzie karnym wiąże się z wieloma negatywnymi konsekwencjami wpływającymi na życie prywatne osadzonego czy jego rodziny (można tutaj wskazać chociażby problemy finansowe pozostałych członków rodziny z uwagi na przebywanie w więzieniu osoby, która w głównym stopniu zapewniała środki na życie).
Wobec powyższego ustawodawca przewidział w kodeksie karnym przepisy umożliwiające wcześniejsze zwolnienie warunkowe skazanego z zakładu karnego.
Czym jest warunkowe zwolnienie?
Warunkowe zwolnienie z więzienia w polskim porządku prawnym to nic innego jak zgoda na nadzorowane przez organy państwowe opuszczenie przez skazanego prawomocnym wyrokiem sądowym zakładu karnego przed ukończeniem odbywania kary, na którą został on skazany.
Należy mieć świadomość, że warunkowe zwolnienie z więzienia różni się od instytucji amnestii. Amnestia bowiem jest środkiem prawnym, który polega na jednorazowym darowaniu prawomocnie orzeczonej kary lub jej złagodzeniu. Natomiast zwolnienie warunkowe charakteryzuje się tym, że wyrok, na który otrzymał skazany jest nadal ważny i tym samym możliwy jest również powrót skazanego do więzienia, jeżeli ten nie będzie przestrzegać porządku prawnego.
Korzyści zwolnienia warunkowego
Oprócz oczywistej korzyści dla skazanego związanej z uzyskaniem warunkowego zwolnienia z więzienia, którą jest możliwość wcześniejszego opuszczenia zakładu karnego, to należy wskazać jeszcze jedną.
Jest nią mianowicie fakt, że wraz z dniem uzyskania przedterminowego zwolnienia skróceniu ulega czas potrzebny do zatarcia skazania. Jest to konsekwencja tego, że karę uważa się za odbytą z momentem uzyskania zwolnienia warunkowego.
Kto i kiedy może starać się o warunkowe zwolnienie?
Na pytanie „kto?” odpowiedź jest bardzo prosta, bowiem każdy skazany może spróbować uzyskać warunkowe przedterminowe zwolnienie z zakładu karnego.
Aczkolwiek, ustawodawca przewidział pewne przesłanki konieczne do spełnienia, aby móc skutecznie wnioskować o zwolnienie warunkowe. Najważniejszą z nich jest wymóg czasu, który osadzony musi spędzić w więzieniu. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego, osadzony może wnioskować o zwolnienie warunkowe po odbyciu przez niego co najmniej połowy prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności.
Od powyższego istnieją wyjątki rozszerzające wymagany okres i tak m.in. skazany za recydywę osadzony musi odbyć co najmniej ⅔ kary pozbawienia wolności zanim będzie mógł skutecznie wnioskować o warunkowe zwolnienie. Innym przykładem może być skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności, ponieważ taka osoba będzie musiała spędzić co najmniej 15 lat w zakładzie karnym zanim uzyska możliwość wnioskowania o warunkowe przedterminowe zwolnienie.
Co więcej, przepisy kodeksu karnego wprost mówią, że uzyskać przedterminowe zwolnienie mogą tylko ci skazani, wobec których sąd nabierze uzasadnionego przekonania (graniczącego niemal z pewnością), że osadzony po opuszczeniu zakładu karnego będzie przestrzegał porządku prawnego.
Sąd dokonując oceny co do powyższego kieruje się następującymi kryteriami. Ocenia:
- postawę sprawcy;
- właściwości i warunki osobiste sprawcy;
- okoliczności popełnienia przestępstwa;
- zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary.
Zainteresowany wnioskiem o przedterminowe zwolnienie z zakładu karnego musi mieć świadomość, że poprawne zachowanie w więzieniu może być przesłanką niewystarczająca do uzyskania przedterminowego zwolnienia.
Zwolnienie warunkowe i związany z nim okres próby
Skazany, wobec którego zastosowano przedterminowe warunkowe zwolnienie zdecydowanie ma powody do szczęścia. Niemniej jednak należy pamiętać, że sąd orzekając o przedterminowym zwolnieniu z zakładu karnego nakłada na skazanego tzw. „próby”. Jest to nic innego jak okres, w którym skazany w przypadku zachowywania się niezgodnie z porządkiem prawnym może zostać ponownie umieszczony w zakładzie karnym. Następuje nijako „cofnięcie” warunkowego zwolnienia.
W okresie próby skazany może zostać zobligowany przez sąd do konkretnego zachowania, np. na stały kontakt z kuratorem sądowym.